ΣΤΟ ΤΕΛΟΣ ΤΗΣ ΓΗΣ

ΝΤΑΒΙΝΤ ΓΚΡΟΣΜΑΝ

μτφρ: Λουίζα Μιζάν

ΚΑΣΤΑΝΙΩΤΗΣ, 2011

Πώς διηγείται κανείς μια ολόκληρη ζωή… χωρίς να σκορπίσει στους χίλιους ανέμους; Πώς κινείται μέσα στις αχανείς εκτάσεις του μνημονικού για να σταματήσει στις στιγμές και να ανασύρει τις χειρονομίες, τα λόγια, τις σιωπές, τα πρόσωπα; Πώς μιλά για μια οικογένεια που ζει σε μια χώρα, και πώς μπορεί να διηγηθεί το φόβο και τη βία, αυτή τη βία που διαπερνά το οικογενειακό και ιδιωτικό άδυτο και ασκεί βία στους εσώτατους πυρήνες; Και τελικά πώς διηγείται κανείς μια ιστορία, αυτή την ίδια παλιά ιστορία, για μια χώρα, αυτή τη χώρα με τη σιδερένια μπότα… που πάλι προσγείωσε βροντερά το πόδι της σ’ ένα μέρος όπου απαγορεύεται σε μια χώρα να βρίσκεται; Πόσο κανείς να φωνάξει πού δεν επιτρέπεται σε μια χώρα να βρίσκεται;

ΟΛΑ ΕΡΧΟΝΤΑΙ ΣΤΟ ΦΩΣ

ΤΖΟΝΑΘΑΝ ΣΑΦΡΑΝ ΦΟΕΡ

μτφρ: Μυρσίνη Γκανά

εκδ: ΜΕΛΑΝΙ, 2011

…και ο χιουμοριστικός είναι ο μόνος τρόπος να πει κανείς μια λυπητερή ιστορία… όπως θα παραδεχτεί τελικά ο νεαρός συμπαθέστατος και άδολος Άλεξ, σ’ ένα από τα γράμματα του προς το συγγραφέα και ήρωα του βιβλίου, τον εξίσου νεαρό αλλά δαιμόνιο Τζόναθαν Σάφραν Φόερ. Και καθώς το γέλιο διαχέεται αόρατο στον αέρα του μυθιστορήματος, η μυθιστορηματική βεβήλωση είναι η χειρότερη δυνατή. Γιατί θρησκεία και χιούμορ είναι ασυμβίβαστα, όπως ένας γοητευτικός γηραιός λάτρης, χαρισματικός αναγνώστης και υπηρέτης της τέχνης και της περιπέτειας του μυθιστορήματος, ο Μίλαν Κούντερα έχει προ πολλού αποφανθεί. Γιατί ιερό και απαράβατο εδώ, είναι μόνο ότι διεμβολίζει αποτελεσματικά και τα ιερά και τα όσια, αλλά κυρίως (και επί του πρακτέου) γιατί στο σύμπαν της σχετικότητας του μυθιστορήματος δεν έχει θέση το μίσος[i].  Και ακόμα γιατί στο σύμπαν αυτό, αυτό που πραγματικά κρίνεται είναι η δημιουργία οικείας σχέσης με την ίδια την αλήθεια, για ν’ ανατρέξουμε, όχι άσκοπα, στον πατριάρχη της θεωρίας του μυθιστορήματος, τον Μιχαήλ Μπαχτίν[ii]. Καθόλου άσκοπα, αφού είναι ακριβώς πάνω σ’ αυτή την αισθητική και την παράδοση που διαπερνά το μυθιστορηματικό είδος -και που ο Μπαχτίν, διαβάζοντας τον Ντοστογιέφσκι, πρώτος διέκρινε, όρισε και ανέλυσε σαν καρναβαλική αίσθηση του κόσμου- που αυτό το δαιμόνιο και σκανδαλωδώς νεαρό αστέρι της νεοϋορκέζικης λογοτεχνικής σκηνής κινείται, σκανδαλωδώς άνετα, σκανδαλωδώς αυθάδικα. Ή, μ’ άλλα λόγια, πάνω στη παραγκωνισμένη αισθητική τού, κατά Κούντερα, πρώτου ημιχρόνου της ιστορίας του μυθιστορήματος, αυτού που άνοιξε με τον Ραμπελαί και τον Θερβάντες, και κατέβασε αυλαία όταν τη σκηνή κατέλαβε, κατά το 19^ο αιώνα, ο ρεαλισμός.

Η ΙΣΤΟΡΙΑ ΚΑΙ ΟΙ ΠΟΛΕΙΣ, ΤΑ ΦΑΝΤΑΣΜΑΤΑ ΚΑΙ ΟΙ ΠΛΗΓΕΣ…

ΤΑ ΦΑΝΤΑΣΜΑΤΑ ΤΟΥ ΜΠΕΛΦΑΣΤ

ΣΤΙΟΥΑΡΤ ΝΕΒΙΛ

ΜΕΤΑΙΧΜΙΟ 2010

μτφρ: ΒΑΣΙΑ ΤΖΑΝΑΚΑΡΗ

Μπέλφαστ, έτος 2005. Από την αποφράδα Μαύρη Κυριακή του ’72 έχουν παρέλθει τρεις δεκαετίες ταραχών και μόλις επτά χρόνια από την ιστορική συμφωνία της Μεγάλης Παρασκευής του 1998, που άνοιξε το δρόμο για την απελευθέρωση των πολιτικών κρατουμένων του IRA με αντάλλαγμα την παραίτηση από τον ένοπλο αγώνα, και την ισότιμη συμμετοχή των καθολικών στην τοπική κυβέρνηση της Βορείου Ιρλανδίας. Εφτά μόλις χρόνια μιας εύθραυστης ειρήνης ενώ μια δύσκολη ισορροπία είναι σε εξέλιξη, καθώς το πέρασμα στην κοινοβουλευτική συνύπαρξη και πολιτική διευθέτηση των εμφύλιων διαφορών και των ιστορικών τραυμάτων δεν στάθηκε ποτέ απλή υπόθεση, πόσω μάλλον για τη Βόρειο Ιρλανδία και το Μπέλφαστ, πολύπαθο θέατρο αιματηρών συγκρούσεων και πόλη στοιχειωμένη με τα φαντάσματα της Ιστορίας περισσότερο από οποιαδήποτε άλλη στη Δυτική Ευρώπη. Δεν είναι μόνο που τα τείχη αργούν να πέσουν, κυρίως στις καρδιές, είναι ακόμα και ότι η βία ανέκαθεν παρέδιδε τα όπλα τελευταία.

ΑΘΩΟΙ ΚΑΙ ΦΤΑΙΧΤΕΣ

ΜΑΡΩ ΔΟΥΚΑ

ΚΕΔΡΟΣ 2004

ΠΑΤΑΚΗΣ 2010

Στην αρχή είναι η πόλη. Τα Χανιά σαν τόπος συλλογικής μνήμης, ιστορίας και ζωντανού παρόντος κι εκ προοιμίου σαν πρόθεση: αυτό είναι το βιβλίο για την πόλη-γενέτειρα.

Στην πόλη που η οικογένειά του εγκατέλειψε το 1916,  «επιστρέφει» Γενάρη του 2002 ο Αρίφ Καούρ, μεσήλικας, απόγονος Κρητών μουσουλμάνων, γεννημένος και μεγαλωμένος στην Ιστανμπούλ, κάτοικος Λονδίνου. Ο εντοπισμός για λογαριασμό του BBC των σωζόμενων μουσουλμανικών μνημείων στην Κρήτη, είναι η πρόφαση που θα επικαλείται για την παρουσία του εκεί, από την αρχή πάντως σίγουρος ότι ο λόγος που οδηγεί τα βήματά του και οργανώνει το βλέμμα του, είναι άλλος. Με συνοδοιπόρο το ημερολόγιο του παππού του, συμπληρωμένο και σχολιασμένο από τον πατέρα του, που μιλά για μια πόλη που παρέμεινε μέχρι τέλους πατρίδα, σε μια γλώσσα που πέρασε μέχρι και στον ίδιο σαν μητρική, έρχεται να ανακαλύψει πόσο προσωπική ή ζωτική μπορεί να αποδειχτεί μια τέτοια «επιστροφή». Έτσι η περιπλάνησή του στα Χανιά του σήμερα, θα συνοδεύεται από ένα βλέμμα που αντικρίζει την πόλη σαν παλίμψηστο, που ψάχνει να διακρίνει τα μη σωζόμενα πίσω από τα σωζόμενα.

ΑΝΤΙΠΟΙΗΣΙΣ ΑΡΧΗΣ

ΑΛΕΞΑΝΔΡΟΣ ΚΟΤΖΙΑΣ

ΚΕΔΡΟΣ 1979

Ανοίγοντας το πρώτο κεφάλαιο την Τετάρτη 14 Νοεμβρίου του 1973, στο πνιγηρό υπόγειο του Μένιου Κατσαντώνη και της Βούλας Γιαμπά, το υπόγειο που «ζέχνει τηγανίλες αξημέρωτα» και  «ζέχνει καταβόθρα ψόφιο ποντίκι ο φωταγωγός«, ενώ «σκουπιδαριό ντουμάνι έχει φλομώσει καμένο λάδι«, κι ενώ πριν το καταλάβεις είσαι μέσα, εκεί που η Βούλα τηγανίζει μπακαλιάρο για πρωινό και «σκληρίζει από το κουζινάκι μαζί με του μπακαλιάρου το τσιτσίρισμα» περνώντας το Μένιο γενεές δεκατέσσερις (και ήδη αρχίζεις να καταλαβαίνεις ότι και η αφήγηση μιλά τη γλώσσα τους γι’ αυτό και σ’ έχει κυκλώσει), και μέχρι αυτός να κλείσει πίσω του την πόρτα στην μπόχα και στις απειλές της, θα ‘χει αναπολήσει τα πρώτα βασικά από το βίο και την πολιτεία του, δε ξέρεις τι θες: να βγεις έξω το γρηγορότερο ή να συνεχίσεις. Και όταν βγαίνοντας ο Μένιος έξω, αν ελπίζεις πως αυτό που διαβάζεις είναι μια περιγραφή της πρωινής ρουτίνας του δρόμου με το πηγαινέλα των γειτόνων, γρήγορα καταλαβαίνεις πως όχι: είναι το μάτι του χαφιέ που καταγράφει. Οπότε κι υποψιάζεσαι τους όρους και ότι είσαι μόνο στην αρχή μιας ανοίκειας οικειοποίησης, που δεν ξέρεις αν τη θες.

ΤΟ ΜΑΤΑΙΟ ΧΘΕΣ

ΙΣΑΑΚ ΡΟΣΑ

ΠΟΛΙΣ 2008

μτφρ: Κυριάκος Φιλιππίδης

**

Ένα μυθιστόρημα που αυτοσχολιάζεται, αποκαθηλώνοντας τις συμβάσεις του σε κάθε γύρισμα του κεφαλαίου, ίσως δεν χρειάζεται παραπέρα σχολιασμό. Ίσως να μην αφήνει πολλά να σχολιαστούν, πέρα από την ανάδειξη του τρόπου, του «μηχανισμού» ή του τεχνάσματος, αλλά και πάλι, όχι. Γιατί κι εκεί το κείμενο έχει προλάβει κι έχει σηκώσει ένα προς ένα τα πέπλα. Έχει επίσης προνοήσει να καλύψει και τα νώτα του:

Χωλαίνοντας, χωρίς ρυθμό, το μυθιστόρημα προχώρησε με άνισες δρασκελιές πέταξε άχρηστα υλικά στα πόδια του αναγνώστη και μίλησε ανοιχτά για μηχανισμούς που συνήθως κρύβονται πίσω από τη μαστοριά του συγγραφέα (ο σκελετός μιας κατασκευής πάντα καλύπτεται με ένα ωραίο παραπέτασμα).Τι συμβαίνει λοιπόν; Συγγραφική ανεπάρκεια; Προφανώς ναι.

Σκεφτόμαστε ήδη, ότι μιλάμε περισσότερο για κείμενο, που αναζητά αλλά και εμπαίζει την μυθιστορηματική του ιδιότητα, την ίδια στιγμή που εντατικά, επίμονα και ειρωνικά, υπονομεύει τόσο τους τρόπους και τις προθέσεις της, όσο και την νομιμότητά της –τελικά τον ίδιο το σκοπό της ύπαρξης του. Μιλάμε δηλαδή για το είδος εκείνο που προϋποθέτει όλες τις προηγούμενες δομημένες αφηγήσεις, αυτές με το σφιχτοπλεγμένο παραπέτασμα. Που ακριβώς επειδή τις προϋποθέτει και όντας προγραμματικά και όσο του επιβάλλει ο αυτοσεβασμός του ριψοκίνδυνο, δεν έχει παρά να αφηγηθεί την αγωνία. Αλλά και πάλι, ούτε….

ΖΑΪΔΑ Ή Η ΚΑΜΗΛΑ ΣΤΑ ΧΙΟΝΙΑ

ΑΛΕΞΗΣ ΠΑΝΣΕΛΗΝΟΣ

ΚΑΣΤΑΝΙΩΤΗΣ 1997

Έτος 1799: καθώς ο αιώνας των Φώτων και της Γαλλικής Επανάστασης εκπνέει, οι ευρωπαϊκές μοναρχίες έχουν ήδη καταλάβει ότι η γαλλική «εκτροπή» είναι κολλητική. Ο Βοναπάρτης στο όνομα της Επανάστασης έχει ήδη ολοκληρώσει την Ιταλική Εκστρατεία, θέτοντας υπό τον έλεγχό του την Β. Ιταλία, ενώ τώρα βρίσκεται στην Αίγυπτο. Η Ευρώπη σε αναβρασμό, όχι μόνο στο κατώφλι του μέλλοντός της, αλλά και των συνόρων της: τα παλαιά καθεστώτα τρίζουν καθώς οι επαναστατικές ιδέες ριζώνουν στις συνειδήσεις, ενώ η Εκστρατεία στην Αίγυπτο θα ανακινήσει έναν άλλοτε φαντασιακό, άλλοτε πραγματικό, πάντως γόνιμο διάλογο, αυτόν της Δύσης με την Ανατολή